8 maart: Internationale vrouwendag
Het is nog steeds brood-en rozennodig om Internationale vrouwendag te vieren, of op zijn minst er althans aan te denken.
Mijn gedachten gaan die dag uiteraard het allereerst uit naar mijn vrouw, onze dochters en kleindochter, maar ook naar alle vriendinnen, moeders en dochters, waar ook ter wereld. Toch wil ik enkele bijzondere vrouwen – in ieder geval bijzonder in mijn ogen – speciaal vermelden. In willekeurige volgorde, dwars door de geschiedenis heen en zonder de tallozen die ik niet kan noemen vanwege ruimtegebrek, tekort te willen doen, zijn dat o.a.:
Joan Baez en Jane Fonda. De een al meer dan een halve eeuw zangeres, de ander even lang (film)actrice. Beiden zijn ook al tientallen jaren actief ijverend voor emancipatie – van de vrouw, maar ook van minderheden.
Anne Frank, omdat ze ondanks het leed haar (en met haar 6 miljoen andere joden) aangedaan, haar menselijkheid niet verloor en ook nog een van de mooiste (dag)boeken ooit, aan ons heeft nagelaten. We zullen nooit weten waartoe zij nog in staat zou zijn geweest, maar haar naam en faam zullen nog over de wereld reizen als haar miezerige beulen allang vergeten zijn, opgelost in vergetelheid van de geschiedenis…
Hannie Schaft, het ‘meisje met het rode haar’, dat haar eigen leven (ze was student) en de vrijheid van haar volk verkracht zag door de nazibarbaren. Zij boog niet maar bood moedig verzet, dat ze helaas met de dood moest bekopen.
Rosa Luxemburg (1871-1919). Poolse Jodin, Duitse socialiste, internationaal strijdster (tegenwoordig zeggen we mondiaal ijveraar) ook voor vrouwenrechten. “Rode Rosa” was een gevaar niet alleen voor de Koningen en Keizers, kapitalisten en korporaals van Europa, maar uiteindelijk ook voor de “democraten” van de Weimar republiek in Duitsland. In 1919 werd zij vermoord. Haar lijk werd in het water gegooid. Maar vergeten is ze niet.
Aletta Jacobs en Wilhelmina Drucker (“Dolle Mina”), 2 keurige burgerdames weigerden te voldoen aan de etiquette van hun klasse en die zo geweldig veel hebben gedaan voor de emancipatie van de vrouw. De Dolle Mina’s droegen niet voor niets de naam van de vrouw die zo’n stempel op haar tijd drukte..
Jacoba van Beieren (1401-1436), de gekwelde jonge Gravin van Holland, Zeeland, en Henegouwen, die door 3 van haar 4 echtgenotes en andere ‘edele’ mannen zo vijandig is behandeld. Historisch gezien wedde zij op het verkeerde paard omdat de feodaliteit op zijn eind liep, maar haar naam leeft voort omdat ze ondanks alles vasthoudend, menselijk en moedig was.
Eleonora van Aquitanië (ca. 1122-1204), de “grootmoeder van Europa” genoemd vanwege haar huwelijken waaruit o.a. Koningen van Engeland, Frankrijk en Spanje voortsproten. Zij was Hertogin van Aquitanië (tegenwoordig een deel van Frankrijk) maar ook een tijd Koningin van Frankrijk en zelfs van Engeland. Een van haar zonen was Koning Richard Leeuwenhart. Ze was zo ongeveer “de intelligentste en mooiste vrouw” van het Middeleeuwse Europa. Moedig en onafhankelijk en daarmee in zekere zin een verre voorloopster van de vrouwen die na haar kwamen.
Eleonora van Woodstock, Princess of England (1318-1355), door huwelijk Hertogin van Gelre (Gelderland) en Gravin van Zutphen geworden. Ze trouwde met de 40-jarige Graaf (later Hertog) van Gelre toen ze 14 jaar was. Dat ging zo in die tijd – er werd soms zelfs tot adellijke huwelijken besloten voordat het meisje geboren was… Omdat ze een buitenlandse was en bovendien heel mooi en intelligent, werd er uit afgunst en haat veel geroddeld en fake news verspreid. “Oortuyters en snoode raadgevers” bliezen haar man in het oor dat zijn gemalin, die een hoogrode gelaatskleur had, was besmet met melaatsheid. Een ziekte die in de Middeleeuwen zeer gevreesd werd. Iedere stad had wel een gesticht buiten de poort waar de zieken streng werden afgezonderd, of ze woonden afgezonderd in een aparte straat. In Zutphen is nog een Melatensteeg waar de laatste Zutphense leproos heeft gewoond. Slechts op bepaalde dagen mochten ze met een gele band om het hoofddeksel en een bedelnap en klep in de hand de stad in om giften te verzamelen.
Echtgenoot Reinald geloofde de praatjes en liet Eleonora aan haar lot over. Ze weigerde met deze verwijdering te leven en besloot voor haar rechten op te komen. Ze woonde met haar beide kinderen meestal op kasteel Rosendael, dat ze bijna geheel nieuw liet opbouwen en verfraaien. Ze had hier een grote hofhouding. Ze leed er echter onder dat haar man haar links liet liggen door zo’n laaghartige roddel. Om een eind aan de verwijdering te maken ging ze te voet, nadat ze lange tijd vergeefs op haar man had gewacht, met haar 2 zoontjes naar Nijmegen. Ze wist dat Reinald daar de voornaamste raden ter vergadering bijeen had geroepen. Met aan iedere hand een zoontje kwam ze plotseling de vergaderzaal van het Valkhof binnenvallen.
Bij haar binnenkomst begonnen de aanwezigen onrustig op hun stoel te schuiven. Had ze niet een besmettelijke ziekte? Ze wilden protesteren, maar voordat ze een kik konden geven wierp Eleonora haar mantel af en vervolgens haar fijne zijden onderkleed. De raden vielen stil, het was nu wel duidelijk dat er geen melaatse vrouw voor hun neus stond, maar een vrouw in de bloei van haar leven. Zij was op dat moment ongeveer 25 jaar, ook voor Middeleeuwse begrippen een jonge vrouw.
Geheel naakt stond ze fier rechtop voor de Hertog en zei: “Mijn Heer, hier ben ick, deemoedelijk en vorderende, dat over ’t gebreck van mijn lichaam my aengestreden kennisgenoomen werde, en oogenschijn of ick eenigh quaed zeer ofte vuyligheyd op en onder de leeden hebbe, dan eer gaef en fris ben, gelijk een vrouw behoord te weesen. Die hier aen mijn zijd staen zijn onse kinderen, die van gestaltenis en zeeden hun vader niet en zijn te ontkennen. Zulke vruchten hadden wy buyten twijffel meer byeen verweckt, indien de klappers tusschen beyde niet waren gelopen. Daer sal een tijd koemen, dat Gelderland, ziende hare Vorsten met ons zaed uitgestorven, dese scheydinge sal betraenen.”
Reinald en zijn raden waren diep getroffen. De blozende edelen wisten zich met zo’n confronterende naaktheid natuurlijk geen raad. Zij durfden niet naar Reinald te kijken en nog minder naar zijn ontblote vrouw. Na deze affaire verzoende Reinald zich met Eleonora. Blijkbaar kon hij haar moed wel waarderen. Op kasteel Rosendael werd een groot verzoeningsfeest gegeven. Niet lang daarna stierf Reinald, op 12 oktober 1343. Eleonora overleefde haar man 12 jaar en trad als regentes op voor haar zoon Reinald, totdat deze 12 werd (dat was de leeftijd waarop kinderen volwassen werd geacht) en Hertog van Gelre werd. Na oktober 1344 trad ze uit het openbare leven terug. Een vrouw met karakter, moed, onafhankelijkheid.
Tja… wat een verschil in karakter, sociale afkomst, de tijd waarin zij leefden of leven… Wat er ook veranderd is: achterstelling, miskenning, roddel en achterklap maar ook onderdrukking, karaktermoord, geweld, verkrachting en zelfs moord, zijn door de eeuwen heen de wapens geweest (en zijn dat nog…) van mannen die iets fundamenteels missen: menselijkheid. Respect en hulde voor alle vrouwen die zich daar, ieder op haar eigen wijze en uiteraard binnen de context van hun tijd of hun afkomst, in het klein of over de hele wereld beroemd, tegen verzetten.
Jan woordenaar Bontje, 8 februari 2021
Jan Woordenaar Bontje - CULTUUR 