STEVE BIKO

je stierf door wrede rassenhaat
hun angst verwerd tot doden
biddend en wel tot Gode
bevreesd voor zwarten, roden
we weten toch hoe dat gaat

je stierf door wrede rassenhaat
apartheid vroeg om doden
geweld was in de mode
en wet in de apartheidsstaat

je stierf door wrede rassenhaat
vermenging was verboden
verzet de enig juiste daad

bevrijding kwam – voor jou te laat
je stierf door wrede rassenhaat

Jan woordenaar Bontje, 23 juni 2020

Steve (Stephen Bantu) Biko (1946 – Pretoria, 12 september 1977) was een fakkeldrager voor de burgerrechten voor iedereen in Zuid Afrika en (dus) strijder tegen de apartheid. Hij werd, na een 12 uur durende autorit van 1200 km die hem zwaar moet zijn gevallen, gruwelijk gemarteld en ten slotte vermoord.

Peter Gabriel schreef een lied over Biko. De tekst van “Biko” begint als nieuwsverhaal met de regel “September ’77, Port Elizabeth, weather fine, it was business as usual in police room 619”, verwijzend naar de maand, de locatie en de politieruimte waar Biko werd mishandeld. De Engelse tekst wordt regelmatig onderbroken door de zin “Yila Moja”, wat in het Xhosa “Kom, geest” betekent; Biko is dood, maar zijn geest leeft nog. De rest van het nummer geeft kritiek op het geweld tijdens de apartheid en motiveert de luisteraar om zich te mengen in de strijd tegen apartheid.

Gedicht: Moeder Afrika

Moeder Afrika

zwart continent
bruin continent
blank continent
gekleurd continent

geblakerd werelddeel
baarmoeder van farao’s en koninkrijken

land van dansende voeten
zand & woud
watervallen & droogte
verspilling & hongersnood
slavenhandelaren & predikers
kolonisten en kindsoldaten
investeringsmaatschappijen en telefoongrondstoffenwarlords

overgrootmoeder van
jazz
reggae
blues
soul
R&B
Cubaanse ritmes
Surinaamse melodieën
Braziliaanse klanken
vermengd met Indiaans Europees Amerikaans bloed

Lumumba
Madiba
Albert Camus
Steve Biko
Breyten Breytenbach
Kwame Nkrumah
Samora Machel
Matoub
Frantz Fanon
werden er geboren en getogen
spraken de hele wereld toe
spraken miljoenen aan

van Congo tot Guinee Bissau
van Tahrirplein tot Mozambique
van Soweto tot Angola
van Algiers tot Kaap de Goede Hoop
klinkt jouw machtige stem
roep jij op tot vrijheid: Amandla!
ondanks grote nederlagen en vele mislukkingen
:
‘de mens in opstand’
‘de verworpenen der aarde’
‘free free free Nelson Mandela’

Romeinen Arabieren
Feniciërs Nubiërs
fellahs freedom fighters
baanden jouw weg naar de toekomst
gelouterd door tegenslagen
gebrandmerkt
vernederd door Holland’s dominees
gegeseld
gekrenkt door Albion’s lords

begeesterd door de lokroep van de vrijheid
jouw kleren bevlekt met alle kleuren bloed
zullen gereinigd worden
door de geschiedenis
humaniteit
bescheidenheid
vastberadenheid
liefde
poëzie
muziek
dans
maar vooral door s o l i d a r i t e i t

Moeder Afrika, Afrikamandla !

© Jan Bontje juli 2013

Gedicht: Madiba

Madiba

je bent steeds in mijn gedachten
als ik denk aan Steve Biko
en al die anderen die stierven
omdat de blanke man dat zo wilde.

de blanke man was een wilde
maar jij hebt hem getemd
zonder hem te haten
ik hoop dat je leerlingen hun les geleerd hebben
en dat de haat
en het geweld
afnemen
en dat de kinderen van Moeder Afrika
met al de kinderen van Moeder Aarde
opgroeien tot volwassenen
die hun kind-zijn niet vergeten
en het bij zich dragen tot hun laatste ademsnik.

de wereld is een beetje mooier door jou, Madiba.
daarom zullen er straten en pleinen naar je vernoemd worden
in heel de wereld
de wereld die van je houdt
omdat je een rechtschapen man bent
op het ritme van Mother Africa
het continent dat jij bevrijdde
het continent dat jou bevrijdde
geluidsgolven dragen jouw stem verder
luchtgolven verspreiden jouw beeld

luister, mensen:
let op, kinderen:
horen jullie Afrika?
horen jullie de wereld?
hoor je de stem van Nelson Mandela?
het is de stem die nooit sterven zal
het is jullie eigen stem…

Jan Bontje, juni 2013

haiku over Steve Biko

Steve Biko stierf op 13 september 1977 door moordenaarshanden in Zuid-Afrika tijdens de Apartheid.

Twintig jaar na zijn dood schreef ik een bontje (haiku) die nog steeds opgeld doet:

zoveel jaar later
pijn en bewondering
als ik aan je denk

Jan Bontje 1997