Brief aan Erasmus

Geachte heer Desiderius Erasmus,

Mensen die u zeer waarderen hebben ook mij gevraagd een brief aan u te schrijven. Ik voel mij daarmee zeer vereerd en stel me voor hoe u deze, mijn, brief, zoudt lezen. De eeuwen die volgden na uw ontslapen, hebben de Nederlandse taal immers diepgaand veranderd. Gemakshalve ga ik er echter vanuit dat u in staat zoudt zijn die eeuwen ook taalkundig te overbruggen.

Het begrip overbruggen brengt mij terstond tot de kern van mijn schrijven. Uw gedachtegoed, dat nog springlevend is, overbrugt niet alleen eeuwen, maar ook mensen en hun zo verschillende opvattingen. Uw ideeën slaan een brug tussen tegenstanders, vijanden zelfs. Uw vermogen bruggen te slaan tussen mensen én uw vermaarde, niet aflatende, scherpe kritiek op verkeerde opvattingen en antihumane ideeën, vormen een twee-eenheid waar wij, 21ste-eeuwse humanisten en vrijdenkers, jaloers op zijn.

Mocht u in staat worden gesteld een blik te werpen in onze huidige tijd en op onze tegenwoordige dwaasheden, onze eigentijdse eigenaardigheden en onze 21ste-eeuwse manier van samenleven, maar ook oorlogvoeren, voorwaar ik zeg u, mijn waarde Erasmus, het zou u doen schrikken. De mensheid heeft weliswaar een lange weg afgelegd sinds de 16de eeuw, en geniet heden ten dage van schier oneindig veel verworvenheden (waarvan de afname van de macht van totalitaire godsdienstopvattingen zeker niet de minste is, al beseffen velen dat niet), maar is tezelfdertijd in staat gebleken de meest gruwelijke middelen en methoden uit te vinden, en – uiteraard! – toe te passen, om elkaar het leven zuur of zelfs onmogelijk te maken. Na van de schrik bekomen te zijn zoudt u echter met enige vreugde kunnen constateren dat uw naam nog steeds bekend is en dat uw ideeën en opvattingen, zij het aangepast aan de eisen van onze tijd, opgeld doen en in allerlei vormen toegepast worden.

Het humanisme heeft een ontwikkeling doorgemaakt die u waarschijnlijk niet op die manier verwacht had. Men vindt humanisten tegenwoordig vaker buiten dan in de kerk, al moet gezegd worden dat de godsdienst althans in Europa een ‘humanisering’ en soms zelfs ‘secularisering’ heeft doorgemaakt die onze ouders en grootouders niet voor mogelijk hielden. Ook het denken in termen van geweldloosheid, het door sommige regeringen zelfs afzien van oorlog, het bij tijd en wijle zeer massale protest tegen oorlogen en oorlogsvoorbereiding, zou u waarschijnlijk verbazen. De mensheid heeft – na eerst twee oorlogen te hebben gevoerd die zij vanwege de omvang, het aantal slachtoffers, en de desastreuze invloed ervan op de gehele wereld, Wereldoorlogen heeft genoemd – eindelijk naast de bereidheid en het vermogen tot oorlogvoeren, óók de wil, de kunst en de kunde van het voorbereiden van vrede leren kennen. In uw tijd was het nog ondenkbaar dat er een organisatie als de Verenigde Naties zou bestaan en dat een Universele Verklaring van de Rechten van de Mens regeringen en individuen telkenmale zou herinneren aan de noodzaak de vrede voor te bereiden, op straffe van, schrikt u niet, de totale ondergang. De mensheid immers beschikt tegenwoordig over wapens die miljoenen mensen kunnen doden en de maatschappij volledig kunnen ontwrichten. De ironie van deze ‘doodsdrift omgezet in wapentuig’ is, dat de wil om te overleven en een einde te maken aan deze dwaasheid, óók is toegenomen.

Waarde heer Erasmus, een aantal humanisten heeft een Huis van Erasmus opgericht in de hoop daarmee bij te dragen aan het uitdragen van uw gedachtegoed. Ik hoop dat deze brief ertoe bijdraagt dat u hen glimlachend uw goedkeuring geeft vanuit uw nergens-plaats, de werkelijke u–topia, aan deze o zo menselijke poging er, letterlijk, het beste van te maken.

Met verschuldigde hoogachting,

Jan Bontje, humanist en vrijdenker, Spijkenisse